طب سنتی ، اسلامی ، ایرانی

مزاج شناسی

مشخصات افراد دموی :   ( بهاری )
بازتاب‌های رواني و رفتاری در افراد دموی :

1.      علاقمند به ادبيات و موسيقی  

2.      استعداد شاعری  

3.      علاقمند به طبيعت  

4.      اهل عشق و محبت  

5.      بلندپرواز  

6.      دورانديش

7.      اهل خير و معنويت  

8.      خوش اخلاق و خوش رو  

9.      شجاع و جسور

10. داراي توان ريسك  

11. اعتماد به نفس بالا  

12. سخاوتمند  

13. تنوع طلب و بی علاقه به كار تكراری  

14. معمولاً بي نظم

15. نوع دوست  

16. معمولاً بدحال در تابستان  

17. داراي هوش و حافظة قوی  

18. ميل و توان جنسی فراوان  

19. چالاك و پرانرژی  

20. مستعد شقاوت آنی

علایم پوستي افراد دموی :

     پوست نرم ، مرطوب و گرمی دارند ، منافذ پوستی درشتی دارند كه از علایم منافذ درشت خوب عرق كردن است. رگهای دست آشكار و برجسته است ، رنگ پوست گندم‌گون يا گلگون است رنگ چشم ( سفيدی ) با گرايش قرمز است  رنگ مردمك ميشی تيره و سياه است موی سر درشت و قابل انعطاف و دارای پيچ درشت است ، رنگ مو سياه خرمایی تيره و روشن و معمولاً پر مو هستند.

علایم گوارشي :

مزه دهان‌ شيرينی صبحگاهی است ، دهانشان كم رطوبت است و كم تشنه می‌شوند. اشتهای زياد و خوراك خوبی دارند  توان هضم غذا بسيار بالاست نفخ معده ندارند ، يبوست ندارند ، گرايش به شيرينی كم دارند و گرايش به شوری هم بسيار اندك است. گرايش به ترشی كم دارند. بوی بد دهان ندارند ، بوی بد مدفوع ندارند ، قار و قور شكم ندارند تمايل به سردی‌ ها ندارند ولی تمايل به گرمی‌ها اندكي دارند.
افراد دموی بايد غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشك ، خيار، مركبات و ماست و... مصرف كننده تا حرارت بدن تعديل شود.
اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شيرينی‌جات از مواد و اغذيه سرد استفاده نكند دچار جوش و خارش بدن ، گرُ گرفتگی ، بيقراری ، كهير، سوزش ادرار، سوزش سر دل ، و آفت دهان خواهد شد.
معمولاً بيماری‌های افراد دموی در اثر افزايش حرارت و رطوبت و به طور كلی افزايش خودِ خون به وجود مي‌آيد كه حجامت به عنوان مؤثرترين درمان براي دموی مزاج‌ها مطرح است. چون دم گرم‌ و تر است و رژيم غذایی مناسب براي دموی‌ها رژيم غذايی سرد و خشک است. مثل عدس كه مزاج سرد و خشک دارد.

مشخصات افراد صفراوي :( تابستانی )   
بازتاب رواني و رفتاري در افراد صفراوي :

1.     علاقمند به ادبيات و رياضيات

2.     داراي استعداد خشونت و بدخلقي

3.     پائيز و زمستان را دوست دارند

4.     گاهي عاشق و گاهي فارغ

5.     گاهي با اراده ، گاهي سست

6.     گاهي پرانرژي گاهي كم‌انرژي

7.     داراي استعداد معنوي به صورت مقطعي

8.     تند و تيز و بي قرار

9.     گاهي پر جرأت و گاهي آرام

10. پرخاشگر

11. ناآرام و دودل

12. گاهاً باعث رنجش ديگران مي‌شود

13. تيزبين و دقيق در برخي ابعاد

14. مقيد به اصول ، منظم و حساس

15. آينده‌نگر و گاهاً خيالباف و دقيق در تصميم‌گيري

16. حاضرجواب و باهوش

17. گاهاً سخاوتمند

18. ميل بالاي جنسي و توان جنسي متغير

19. سريع ، چالاك و پرانرژي

20. پرحرف

علائم پوستي صفراوي‌ها  :
داراي پوستي خشك و بدون رطوبت ، داراي منافذ پوستي درشت ، رگهاي دست گاهي آشكار و گاهي پنهان هستند ، رنگ پوست گرايش به زردي دارد ، سفيدي چشم سفيد با گرايش زرد است ، مردمك چشم ميشي روشن است ، موي سر، خشك و ضخيم و برجسته است ، رنگ مو، سياه و خرمايي است و صفراوي‌ها غالباً كم‌مو هستند.
علایم گوارشي صفراوي‌ها :
مزة دهان تلخ صبحگاهي است ، غالباً دهان خشك و تشنه است ، افراد صفراوي كم اشتها هستند ، توان هضم غذا بالاست ، نفخ معده ندارند ، يبوست ندارند ، گرايش به شيريني و شوري هم ندارند.
افراد صفراوي غالباً گرايش به ترشي دارند ، بوي بد دهان ندارند ، بوي بد مدفوع ندارند ، قار و قور شكم ندارند ، تمايل به سردي‌ها دارند و از گرمي‌ها گريزانند.
رژيم غذايي مناسب براي صفراوي‌ها ( گرم و خشك ) غذاهائي است كه سرد و تر باشند كه نمونه‌ي از اين غذاها عبارتند از انواع سالادها با سركه ، و...
افراد صفراوي غالباً در اثر حجامت تعديل مزاج يافته و رنگ و رويي به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت ، اشتهاي آنان با حجامت افزايش مي‌يابد و در صورت تكرار حجامت فربه و چاق خواهند شد. نمونه‌اي از رژيم غذايي مناسب براي افراد صفراوي كاهوست كه سرد و تر است و براي دفع صفرا مفيد است. ماهي ، ماست و به طور كلي لبنيات ، گوجه‌فرنگي ، مركبات ، ماء الشعير ( آب جو ) آب‌غوره ، آب‌ليمو براي صفراوي‌ها مفيد و لازم است.

 مشخصات افراد سوداوی :(پاییزی )   

  بازتاب‌های روانی و رفتاری افراد سوداوی:

1.   علاقمند به حسابگری و مسایل فنی

2.   کودن و کوته فکر

3.   علاقه‌مند به بهار و تابستان

4.   كم احساس و منطقی

5.   ميانه‌رو و محتاط

6.   كم انرژی و مداومت در انجام كار

7.   تمايل كم به معنويت

8.   ناآرام و هميشه در فكر

9.   دارای وسواس و نگرانی و دودلی

10. بدون توان ريسك

11. انتقام‌جو

12. مجذوب نمي‌شود

13. ميل جنسی فراوان ، توان جنسی كم

14. فكر و خيال فراوان

15. بدبين ، حساس ، نگران

16. منظم

17. درون‌گرا

18. اهل جدال و جنجال

19. تيزبين و بادقت

20. لجباز

علایم پوستي افراد سوداوی :
پوست خشک و بدون رطوبت و داراي منافذ متوسط ، رگ های دست پنهان است ، رنگ پوست تيره است ، رنگ چشم (سفيدي) سفيد تيره است. رنگ مردمک ميشي و قهوه‌ای است . موی سر، خشک و ضخيم يا  مجعد است ، رنگ مو، سياه مات و جوگندمی است و فرد سوداوی معمولاً كم مو است.
 علایم گوارشی افراد سوداوی:
مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان خشك و كم آب است ، اشتها زياد ، ولی خوراک كم است ، توان هضم غذا بسيار كم است ، نفخ معده فراوان دارند ، يبوست دارند ، گرايش به شوری و شيرينی دارند ، گرايش به ترشيی ندارند ، بوی بد دهان ندارند ، بوی بد مدفوع  ندارند ، قار و قور شكم دارند ، تمايل به سردی‌ها ندارند و تمايل به گرمی‌ها دارند.
قال المعصوم : لقمة الصباح  مسمار البدن ( صبحانه بدن را نيرومند مي‌كند ) .
رژيم غذایی مناسب برای افراد سوداوی :
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی بايد از غذاهای سرد و خشك پرهيز كنند و در عوض از غذاهای گرم و تر مثل عسل استفاده نمايند. غذاهای سرد و خشك مثل برنج كه بدن را با افت رطوبت مواجه مي‌كند ، مهم ترين عامل يبوست است ( به خاطر دفع رطوبت ).
در میان فصل ها ، پایيز فصل سوداست و بهترين فصل براي حجامت افراد سوداوی نیز فصل پایيز است.
مصرف نوره در مواد بهداشتي دافع سوداست.البته نوره ای که حاوی آرسنیک باشد.
از بين نان ها نان سنگک مناسب‌تر از بقيه است. ( به خاطر وجود سبوس ).
 سودا به معنای سياهی است و افراد سوداوی بايد از مولدات سودا مثل بادمجان و عدس و چاي پرهيز نمايند ( كمتر مصرف كنند ) ( سودا استخوان ساز است ) تير كشيدن سر، سردرد سوداوی است و حساسيت به صدا هم از افزايش سوداست كه اين دو با حجامت به همراه مصرف سركه به عنوان رقيق كننده خون براي درمان بكار می‌رود.
يخ ، سودا زاست و همه مزاج‌ها بايد از آن پرهيز كنند. ( آب به صورت غيرمستقيم بايد سرد شود ).در کتاب های طبی قدیمی چنین آمده است: " اگر طبیب بتواند شخص سوداوی مزاج را راضی کند هنر کرده است ."

 

 

مشخصات افراد بلغمی :   ( زمستانی )

بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد بلغمی :

1.   گرايش به علوم عقلی و رياضيات

2.   حسابگر و محتاط

3.   بد بهار و بد زمستان

4.   منطقی و عاقل

5.   ميانه‌‌رو، محتاط و گاهی ترسو

6.   تجارت پيشه

7.   آرام ، منزوی و دارای حركات كند

8.   گذشته نگر

9.   ظريف و ريزبين و حساس

10. منظم و دقيق

11. دارای استعداد افسردگی

12. بدون استعداد ريسک

13. اهل سازش و بی اراده

14. درون گرا و منفی‌باف

15. نيازمند محبت

16. كينه‌توز

17. فراموش‌كار و كندذهن

18. بی علاقه به يادگيری

19. ميل و توان جنسی بسيار كم

     20. راحت و بی قيب اكثر مسایل

علایم پوستی افراد بلغمی :
دارای پوستی نرم و مرطوب ، غالباً سرد ، دارای منافذ ريز ( تعرق كم ) رگ های پنهان دارند ، رنگ پوست سفيد ، سفيدی چشم ، سفيد بی حال ، مردمک آبی و روشن دارای موهاي نرم و نازک و لخت با رنگ زرد ، بور و خرمايی روشن و سفيد و غالباً افراد بلغمي بی مو هستند.
علایم گوارشي :

 دهانی بی مزه ، مرطوب و پر آب دارند ، اشتهای زياد و خوراک فراوان دارند ، توان هضم غذا در آنان كم است ، معده نفاخی دارند ، گاهی يبوست دارند و گرايش به شيرينی و شوری دارند به ميزان زياد.
گرايش به ترشی و بوی بد دهان ندارند ، بوی بد مدفوع ندارند ، قار و قور شكم دارند ، تمايل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمايل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد.
اگر بلغمی در سر اضافه شد بلاهت و حماقت ايجاد مي‌كند كه در اثر افزايش سردی در سر است ، تمام داروهای افزايش حافظه گرم هستند ، اوج سردی در مغز آلزايمر پديد می آورد. ( البته سرد و خشک ).
اگر بلغم در خون نباشد تنفس انجام نمی‌گيرد.
افراد بلغمی نبايد سردی‌جات را به تنهايی ميل كنند ( همراه با گرمی ميل شود ).
روغن نباتی ، كره گياهی ، نوشابه ، برنج ، گوشت گاو، سوسيس و كالباس و فرآورده‌های اين چنينی بلغم زا هستند و افراد بلغمی از اين گونه مواد بايد پرهيز كنند.

             لیست مواد غذایی ها به تفکیک طبعشان

  

با خوردن مواد غذایی ، بدن انسان از دو منظر دچار تغییراتی میگردد.

                    منظر اول سردی و گرمی بدن است .

بعضی از مواد غذایی ، گرما بخش جسم آدمی  هستند و برخی سرد کننده ( سست کننده ) .

 

                   منظر دوم تری و خشکی یعنی میزان آب بدن .

بعضی از مواد غذایی رطوبت بخش هستند و باعث زیاد شدن مایعات بدن می گردند و برخی خشکی دهنده هستند و باعث زیاد شدن املاح بدن می گردند. لازم به ذکر است میزان تاثیر مواد غذایی از لحاظ هر یک از دو منظر فوق الذکر، خود دارای درجه و مرتبه می باشد به طور مثال امکان دارد یک مواد غذایی از لحاظ گرمی دارای درجه بسیار بالا و از لحاظ تری در درجه پایینی باشد.

 

ضمناً برای تعدیل طبع یک ماده غذایی می توان از ترکیب آن با مواد غذایی دیگر که دارای طبع مختلفی با آن هست به عنوان مصلح استفاده نمود به طور مثال برای تعدیل سردی ماست می توان آنرا با موسیر میل نمود.
غیر از مواد غذایی ، رفتارها ، محیط و احساسهای مختلف همچون شادی ، ترس و ... نیز اثرات گرما یا سردی بخش و تر و خشک کننده دارند.

خورش های ایرانی نیز با توجه به ترکیبات و ادویه مورد استفاده ، دارای طبع متعادل هستند.

 

 

در ذیل لیست مواد غذایی به تفکیک طبع آنها تقدیم می گردد :

مواد غذایی گرم و تر ( دم ) –  بهاری :

لبنیات : کره محلی ، ماست چکیده ، شیر محلی تازه گاو و شیر گوسفند
صیفی جات : خربزه ، خیار چنبر، طالبی و گرمک
ميوه ها : آناناس ، انجير تازه و خشک ، انگور، خرما ، سيب شیرین ، قیسی ، گیلاس ، گلابی ، موز، بالنگو، اقسام توت و کشمش
ریشه ها : انوع ترب ، زردک ، سیب زمینی ترش ، شلغم  و هویج
سبزی ها : شبدر ، تربچه و ترب
حبوبات : گندم و اقسام لوبیا
گوشتها : جگر سیاه و سفید ، پاچه ، گوشت گوسفند ( بره ) ، بوقلمون ، مرغ محلی ، میگو، زبان و چشم
مغزهای گیاهی : بادام درختی شیرین ، بادام زمینی ، تخم طالبی ، تخم خربزه و کنجد
متفرقه : شیره انگور، روغن کنجد ، روغن گاو، دنبه ، روغن بادام تلخ ، ارده ، سمنو و خاکشیر

 

 

مواد غذایی گرم و خشک ( صفرا ) –  تابستانی :

لبنیات : پنیر کهنه
صیفی جات: بادنجان و فلفل سبز
ميوه ها : انبه ، به ، مویز، زیتون و نارگیل
ریشه ها : چغندر، پیاز، سیر، کلم قمری و موسیر
سبزی ها : برگ چغندر ، پونه ، نعناع ،  پیازچه ، ترخون ، مرزه ، تره تیزک ( شاهی ) ، جعفری ، رازیانه ، ریحان ، شاه تره ، شنبلیله ، شوید ، کرفس ، اقسام کلم بستانی ، گزنه ، مارچوبه ، تره و تره فرنگی
حبوبات : جوی دوسر ( چاودار ) ، لپه ، نخود و برنج کته ای
گوشتها : آهو، اردک ، گوساله ( هرچه سن گاو بالاتر باشد ، سردی آن بیشتر می شود و در گروه سرد و خشک جای می گیرد ) ، بلدرچین ، گنجشک ، شتر مرغ ، شتر، کبوتر، خروس ، کباب و دل
مغزهای گیاهی : بادام هندی ، بادام درختی تلخ ، بادام کوهی ، پسته کوهی ، پسته ، تخم آفتابگردان ، چلغوز، فندق و گردو
ادویه ها : آویشن ، اسفند ( اسپند ) ، چای سبز و سیاه ، خردل ، دارچین ، انیسون ، زردچوبه ، زعفران ، زنجبیل ، زنیان ، زیره ، سیاهدانه ، فلفل ، کاکائو، گلپر، وانیل ، هل و نمک
متفرقه : روغن زیتون ، شیره خرما ، عسل ، شکر سرخ یا سفید و عرق بهار نارنج

 

 

مواد غذایی سرد و خشک ( سودا ) –  پاییزی :

لبنیات : کشک و قراقروط

ميوه ها : شاه توت ، تمشک ، آلبالو، ازگیل ، انار ترش ، بالنگ ، تمرهندی ، زالزالک ، زرشک ، ذغال اخته ، سنجد ، غوره ، کنار، گریپ فروت ، لیمو عمانی ، نارنج ، به ترش ، لیمو ترش و سیب ترش

سبزی ها : ترشک ، ریواس و گشنیز
حبوبات : ارزن ، باقلا خشک ، برنج ( آبکش ) ، جو، ذرت ، عدس و ماش
گوشتها : بز، قلوه ، سیرابی و شیردان
مغزهای گیاهی : بلوط خوراکی و شاهدانه
ادویه ها : سماق ، نشاسته و قهوه

متفرقه : شکر فراورده شده صنعتی ، سرکه و آبغوره

 

 

 

مواد غذایی سرد و تر ( بلغم ) –  زمستانی :

لبنیات : پنیر تازه ، خامه ، دوغ ، ماست ، سرشیر و شیر پاستوریزه
صیفی جات : خیار، اقسام کدو، گوجه فرنگی ، هندوانه و کدو حلوائی

ميوه ها : توت فرنگی ، آلو، آلوچه ، انار شیرین ، پرتقال ، زردآلو، شفتالو، شلیل ، کیوی ، لیمو شیرین ، نارنگی ، هلو، آب فشرده انار

ریشه ها : سیب زمینی
سبزی ها : اسفناج ، بامیه ، خرفه ، قارچ خوراکی ، کاسنی ، کاهو و لوبیا سبز
حبوبات : باقلا تازه و نخود سبز
گوشتها : انواع ماهی و مغز گوسفند
مغزهای گیاهی : تخم کدو، تخم هندوانه ، خشخاش و به دانه
متفرقه : اسفرزه ، گلاب و ماء الشعیر